Powieść jest obszerną sagą wiejskiego życia oraz ludowego spojrzenia na świat. Głównym bohaterem jest Szymon Pietruszka, jeden z czterech synów ubogiej chłopskiej rodziny. Książka ukazuje jego burzliwe losy, które stają się odzwierciedleniem losów i doświadczeń polskiej wsi w pierwszej połowie dwudziestego wieku. Pietruszka, snując swoją opowieść, ukazuje doświadczenia, jakie były jego udziałem.